ایران، دارای تاریخ سکه‌شناسی غنی است و سکه‌های بسیارمتنوعی دارد که در طول قرن‌ها ضرب شده است. از دوران باستان تا معاصر، سکه‌های ایرانی به‌عنوان بازتابی از فرهنگ، سیاست و اقتصاد کشور به‌شمار می‌رود. در این بخش، با فهرست کامل سکه های ایران آشنا می‌شویم.
سکه شناسی ایران
فهرست کامل سکه‌های ایران، منبع ارزشمندی برای مورخان و علاقه‌مندان به تاریخ ایران است. این سکه‌ها، شامل سکه‌های دوره‌های هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی و همچنین سکه‌های امروزی صادرشده توسط بانک مرکزی ایران است.
هر سکه، نشان‌دهنده قطعه‌ای منحصربه‌فرد از گذشته ایران است؛ با طرح‌های پیچیده، کتیبه‌ها و نمادهایی که داستانی از زمان ضرب آن را بیان می‌کند. مطالعه این سکه‌ها، می‌تواند بینشی از تحولات سیاسی و اقتصادی ایران و همچنین دستاوردهای هنری و فرهنگی آن به‌وجود آورد.
چه یک کلکسیونر کارکشته باشید و چه یک فرد علاقه‌مند تازه کار، فهرست کامل سکه های ایران منبع ارزشمندی است که می‌تواند یاری‌رسان شما در کشف تاریخ غنی این کشور جذاب باشد. با هر سکه‌ای که داستان خود را بیان می‌کند، می‌توانید به شروع سفری در زمان بپردازید و میراث متنوع و پرجنب‌وجوش ایران را از طریق گنجینه‌های سکه شناسی آن کشف کنید.
سکه‌های ایران قبل از اسلام
سکه‌های ضرب‌شده در ایران، قبل از ظهور اسلام، معمولا از نقره یا مس ساخته می‌شد و دارای طرح‌ها و کتیبه‌های پیچیده بود. این سکه‌ها، نه‌تنها به‌عنوان وسیله مبادله، بلکه به‌عنوان وسیله‌ای برای تبلیغات نیز عمل می‌کردند و حاکمان، آن‌ها را برای نمایش قدرت و اقتدار خود به‌کار می‌بردند. در این بخش، با این سکه‌ها آشنا می‌شویم:
سکه های هخامنشی
اولین سکه‌های ایرانی در فهرست کامل سکه های ایران، در زمان داریوش اول، امپراتور هخامنشی ضرب شدند. تصویر روی این سکه‌ها، شامل یک جنگجوی دارای کمان تیراندازی و تصویر پشت سکه علامت چهارگوش است. به این سکه‌های هخامنشی داریک می‌گفتند که معادل 20 سکه نقره بود و تا دو قرن هم مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
سکه های اشکانی
در دوران اشکانی، سکه‌هایی به نام دراخما که هرکدام حدود ۲۵/۴ گرم نقره بودند، رواج پیدا کردند که تحت استاندارد آتن بودند. این سکه‌ها، از فهرست کامل سکه های ایران، با نقره و مس ضرب می‌شدند. اصولا در هر دوره تاریخی، یک الگوی اولیه به منظور ضرب سکه به‌کار می‌رود و در این بخش، تغییرات و اصلاحات مورد نیاز روی سکه‌ها انجام می‌شود.
تصویر پشت سکه اشکانی دراخما، اشک اول که بنیان‌گذار سلسله اشکانیان است، قرار داشت. اشک اول، در حالت نشسته یک کمان تیراندازی در دست دارد. این سکه، شباهت به سکه سلوکیان است.
سکه های ساسانی
یکی دیگر از سکه‌های فهرست کامل سکه های ایران، سکه‌های ساسانی است که ۴۹۹ بعد از میلاد مسیح ضرب شدند. این سکه‌ها، بسیار خلاقانه و کاملا ایرانی بودند و هیچ تقلیدی از سکه‌های پیشین در آن‌ها دیده نمی‌شود. سکه‌های ساسانی، به‌صورت فلزی نازک و دایره‌ای‌شکل ضرب می‌شدند.
بعد از مدتی، سرزمین‌های عربی، امپراتوری بیزانس و اروپای قرون وسطی نیز از این سکه‌ها استفاده کردند. تصویر شاه، به‌وضوح و به‌صورتی که به سمت چپ می‌نگرد، روی سکه‌ها طراحی و ضرب می‌شدند. تصویر پادشاه، به‌قدری واضح و مشخص بود که جزئیات صورت قابل‌تشخیص بود.
در پشت سکه، تصاویر برخاسته از عقاید مذهبی ایرانیان بود؛ موضوعی که درحال حاضر همچنان در ایران درنظر گرفته می‌شود.
سکه‌های ساسانی، نقش و نگارهای ایرانی داشتند و این امر، نشان‌دهنده اصالت این سکه‌ها بود. طلا، نقره و مس فلزاتی بودند که برای ضرب سکه‌های ساسانی به‌کار گرفته می‌شدند. درم زرین ساسانی، تنها در تجارت خارجی ایرانیان کاربرد داشت. سکه‌های نقره نیز، ارز داخلی و اصلی ایران بود که حتی در کشورهای همسایه هم قابل‌قبول بود و مورد استفاده قرار می‌گرفت.
سکه‌های ایرانی پس از اسلام
در فهرست کامل سکه های ایران، سکه‌های اسلامی از مهم‌ترین موارد هستند. ۴۹۹ سال بعد از میلاد مسیح، پس از فتح اسلامی ایران در قرن هفتم، استفاده از سکه‌های ایرانی دستخوش تغییرات چشم‌گیری شد. حاکمان جدید، سکه‌های اسلامی را معرفی کردند که دارای کتیبه‌ها و طرح‌های عربی بود و هنر و فرهنگ اسلامی را منعکس می‌کرد. اما عناصر ایرانی مانند استفاده از نمادها و تصاویر ساسانی همچنان بر روی سکه‌ها وجود داشت.
سکه‌های اسلامی ضرب‌شده در ایران، معمولا از نقره و طلا ساخته می‌شد و ارزش آن‌ها، براساس وزن و محتوای فلز آن‌ها مورد محاسبه قرار می‌گرفت. این سکه‌ها، برای تجارت، بازرگانی و همچنین پرداخت مالیات و سایر معاملات مالی استفاده می‌شد.
با بررسی فهرست کامل سکه های ایران، انعکاس چشم‌انداز سیاسی و فرهنگی در آن‌ها مشهود است. با گذشت زمان، طرح‌ها و کتیبه‌های روی سکه‌های ایرانی تکامل یافته است. سلسله‌ها و حاکمان مختلف، اثر خود را بر روی سکه‌ها گذاشتند و هر دوره جدید، سبک و نماد منحصربه‌فرد خود را به‌ارمغان می‌آورد.
سکه سلجوقی
سکه‌های سلجوقی، از طلا و همراه با جزئیات و تزیینات مناسبی ضرب می‌شدند. اما بعد از مدتی دقت ضرب سکه‌ها پایین آمد و این امر، باعث شد تا ارزش و اعتبار آن‌ها نیز کاهش پیدا کند و متاسفانه تا 130 سال بعد از مرگ سنجر، نهمین پادشاه سلجوقی، هیچ سکه‌ای در ضراب‌خانه‌های اصفهان یا ری، ضرب نشد.
سکه های صفوی
از دیگر موارد فهرست کامل سکه های ایران، سکه‌های صفوی هستند. صفویان، طراحی و ضرب سکه را احیا کردند و آن را از نظر کیفیت، خوانایی، هنر و طراحی به استانداردهای بسیاربالایی رساندند. نکته مهم در این سکه‌ها، استفاده از هنر و زبان فارسی بود. آن‌ها، به شکل طلای اشرفی و نقره عباسی به‌عنوان واحدهای پولی ضرب می‌شدند.
سکه های افشار و قاجار
در سال‌های بعد، نادرشاه افشار، طبق سیستم پولی هند، شروع به ضرب سکه‌های طلا و روپیه نقره کرد. سکه‌های دوره قاجار هم در ابتدا تصویری نداشتند؛ اما با گذشت زمان تصاویر روی آن‌ها طراحی شدند.
سکه های پهلوی
اولین سکه‌های پهلوی، در سال ۱۹۲۶، و در زمان رضاشاه ضرب شدند. این سکه‌ها، از طلا بودند و تصویری از رضاشاه با کلاهی بر سر داشتند. البته قبل از رضاشاه و در زمان محمدشاه قاجار، علامت پرچم ایران یعنی شیر و خورشید سرخ روی سکه‌ها به‌چشم می‌خورد. همچنین در این دوران، از طرح و نقش کتیبه‌ها نیز برای ضرب سکه‌ها استفاده شد.
جمع بندی
فهرست کامل سکه های ایران، به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی، مورد توجه همگان هستند و می‌توانند به‌صورت ملموسی تاریخ غنی و متنوع ایران و ایرانیان را یادآور شوند. در طول زمان و دوره‌های تاریخی مختلف، با توجه به سلایق فرمان‌روایان و همچنین شرایط آن دوره، مواد و طرح‌های مختلفی برای ضرب سکه‌ها به‌کار رفته است.
