امروزه شرکت‌های مختلف جهت خرید و فروش محصولات و واردات کالا نیازی اساسی به ارز دارند. ارزها به چند نوع ارز مبادله ای، نیمایی و آزاد تقسیم می‌شوند که هرکدام از نظر قیمت و نحوه دریافت با یکدیگر متقاوت هستند.
ارز مبادله ای چیست؟
تعیین قیمت ارز مبادله ای یا دولتی توسط دولت صورت می‌گیرد. از آن‌جایی که ایران دارای سیاست چند نرخی ارز بوده، این ارز برای مصارف خاصی قابل استفاده است.
بنابراین دریافت ارز دولتی برای وارادات هر نوع کالایی امکان‌پذیر نیست. زیرا کالاهای وارداتی به 10 گروه تقسیم می‌شوند و دریافت این ارز به گروه دهم که کالاهای لوکس هستند، تعلق نمی‌گیرد.
علاوه‌براین، عوارض گمرک کالاهای گروه دهم دو برابر سایر کالاها است. با این حال 9 گروه دیگر از کالاهای وارداتی می‌توانند این ارز را دریافت کنند.
این ارز که در مقابل ارز آزاد قرار دارد، توسط دولت‌ها برای کنترل نوسانات ارزی ایجاد می‌شود. زیرا قیمت ارز دولتی در مقایسه با ارز آزاد کمتر است.
موارد استفاده از ارز مبادله ای
پس از انقلاب نرخ ارز دولتی با سایر ارزها دائم در حال افزایش بوده، به همین دلیل موارد استفاده از این ارز در حال کمتر شدن است. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
– تحصیل دانشجویان در دانشگاه‌های خارجی
– سفر کارمندان دولت به خارج
– درمان بیماران صعب‌العلاج در خارج از کشور
– برخی کالاهای وارداتی موردنیاز کشور
نحوه دریافت ارز مبادله ای
تجار و فعالان حوزه اقتصادی به‌خوبی می‌دانند که فرایند دریافت ارز دولتی بسیار دشوار است. دریافت این ارز موضوعی زمان‌بر بوده و افراد بایستی بدین منظور با کارشناسان این حوزه مشورت کنند.
لازم به ذکر است که سرمایه‌گذاران و شرکت‌های مختلف برای دریافت ارز به حواله‌های دولتی نیاز دارند. با این حال، برای دریافت این حواله‌ها بایستی یک سری مجوزهای لازم از سازمان‌های مربوطه طبق دستورالعمل‌های بانک مرکزی صادر شود. پس از ثبت حواله‌ها، درخواست به کارگزاران مربوطه ارسال شده و دریافت ارز در دستور کار قرار می‌گیرد.
قیمت این ارز چگونه تعیین می‌شود؟
این ارز بیشتر از محل کسب درآمد کشور از طریق صادرات به دست می‌آید. با این حال نرخ ارز دولتی بر اساس سیاست‌های بانک مرکزی و میزان عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. زیرا بانک مرکزی، با توجه به شرایط بازار و میزان تقاضای روزانه قیمت آن را تعیین می‌کند.
بنابراین بانک مرکزی ارزهای معامله شده در صرافی‌های مجاز کشور را بررسی می‌کند. آنگاه بعد از محاسبه نرخ اولیه، دو درصد از این نرخ را کاهش داده و قیمت ارز مبادله ای به دست می‌آید.
تاثیر ارز دولتی بر اقتصاد کشور
بازار ارز کشور در سال‌های اخیر و پس از تحریم‌های اقتصادی بسیار پرنوسان بوده و برای مدت زمان طولانی نرخ ثابتی نداشته است. با این حال، دولت برای جلوگیری از افزایش شدید قیمت کالاهای ضروری، ارز مبادله ای را معرفی کرد. این ارز می‌تواند با کاهش مخارج دولت تا حدی باعث بهبود وضعیت اقتصادی شود.
تفاوت ارز دولتی و آزاد
از تفاوت‌های اصلی این دو نوع ارز می‌توان به قیمت و نحوه تهیه آن‌ها اشاره کرد. افراد می‌توانند هر میزان ارز آزاد را به‌راحتی و از طریق صرافی‌ها و دلالان برای مصارف شخصی و واردات کالاهای لوکس با قیمتی بسیار بیشتر نسبت به ارز دولتی دریافت کنند. در حالی که دریافت ارز دولتی بسیار دشوار بوده و دستورالعمل‌های خاصی برای این منظور وجود دارد.
همچنین تهیه ارز آزاد برای همه‌ی شهروندان ممکن بوده، اما ارز دولتی به میزان محدود و فقط برای مصارف خاص قابل دریافت است.
علاوه‌براین، با ارز آزاد برخلاف ارز دولتی امکان واردات هر نوع کالایی وجود دارد. لازم به ذکر است که پس از تشدید تحریم‌های جهانی علیه ایران قیمت ارز آزاد بسیار افزایش یافته و مردم در تهیه آن با مشکل مواجه شده‌اند.
به طور کلی، نرخ ارز آزاد به عوامل مختلفی از جمله میزان درآمدهای نفتی، شرایط اقتصادی، روابط خارجی کشور و سیاست‌های کلی بانک مرکزی بستگی دارد.
تفاوت ارز نیمایی و ارز دولتی
بازرگانان و سرمایه‌گذاران برای دریافت ارز نیمایی باید از طریق سامانه نیما اقدام کنند. ارز نیمایی به منظور واردات و صادرات کالا توسط نهادهای تجاری ایجاد شده است. از این نوع ارز می‌توان برای واردات و صادرات کالاهایی بیشتر نسبت به ارز دولتی استفاده کرد. زیرا ارز دولتی برای یک سری کالاهای محدود و مهم قابل استفاده است.
تفاوت دیگر این دو در قیمت بوده و ارز نیمایی از دولتی گران‌تر است. با این حال، اغلب واردات و صادرات بخش خصوصی توسط این ارز تامین شده و در سامانه نیما ثبت می‌گردد.
موارد استفاده از ارز نیمایی
ارز نیمایی در سال 97 جهت کاهش هزینه واردات و صادرات کالا برای فعالان اقتصادی ایجاد شد. با توجه به قیمت کمتر ارز نیمایی نسبت به ارز آزاد بسیاری از سرمایه‌گذاران به دنبال دریافت آن هستند. برخی کالاهایی که مشمول این ارز می‌شوند عبارت‌اند از:
– قطعات موردنیاز خودروسازان
– کالاهای الکتریکی
– پوشاک
– تجهیزات کشاورزی
– واردات برخی مواد غذایی موردنیاز کشور
اهمیت ارز نیمایی در اقتصاد کشور
اصلی‌ترین مزیت ارز نیمایی را می‌توان شفافیت بیشتر در نظام ارزی کشور و جلوگیری از قاچاق کالا دانست. هدف ایجاد سامانه نیما، سهولت واردات کالا برای تاجران بوده و می‌تواند نگرانی آن‌ها در زمینه تهیه ارز موردنیاز را برطرف کند. به طور کلی ارز نیمایی باعث بهبود وضعیت مالی شرکت‌ها می‌شود.
همچنین آنلاین بودن فرایند ثبت درخواست در این سامانه، می‌تواند باعث کاهش بسیاری از رفت‌وآمدهای غیرضروری شود. با استفاده از این سامانه امکان دسترسی به بسیاری از صرافی‌های معتبر نیز امکان‌پذیر است.
ارز مسافرتی چیست؟
دولت درسال‌های اخیر و به منظور سهولت سفرهای خارجی یک سهمیه به نام ارز مسافرتی برای افراد در نظر گرفت. لازم به ذکر است که این ارز برای سفر به هر کشوری قابل استفاده نبوده و مقدار آن در هر سال دستخوش تغییر می‌شود. همچنین هر مسافر در سال فقط یکبار می‌تواند از این ارز استفاده کرده و دریافت آن پیچیدگی خاصی ندارد.
مدارک مورد نیاز برای دریافت ارز مسافرتی
مسافران برای دریافت این ارز باید یک سری اسناد و مدارک ارایه دهند تا سهمیه ارز به آن‌ها تعلق بگیرد. برخی از مدارک لازم برای این منظور عبارت‌اند از:
– اصل و کپی مدارک شناسایی
– بلیط سفر
– رسید پرداخت عوارض خروج از کشور
– تکمیل فرم درخواست مربوطه
– ارایه شماره حساب بانک
– رسید پرداخت ریالی میزان ارز درخواستی
افراد می‌توان برای دریافت این ارز به صرافی‌های معتبر در سراسر کشور یا سامانه اینترنتی بانک مرکزی مراجعه کنند.
جمع‌بندی
در سال‌های اخیر و با توجه به نوسانات بازار ارز، دولت چند نوع ارز با قیمت‌های متفاوت تعریف کرده است. یک مدل ارز دولتی نام دارد و توسط دولت برای موارد خاص استفاده می‌شود. ارز مبادله ای با سایر ارزهای دیگر موجود در بازار مانند ارز آزاد، ارز نیمایی و ارز مسافرتی متفاوت است. از جمله این تفاوت‌ها می‌توان به قیمت، نحوه دریافت و موارد استفاده اشاره کرد.
به طور کلی ارز دولتی می‌تواند باعث کاهش هزینه واردات شده و به تاجران در این زمینه کمک کند. با این حال دریافت آن، دشواری‌ها و پیچیده‌های خاص خود را دارد. بنابراین تاجران و سرمایه‌گذاران برای این منظور بایستی با کارشناسان مشورت کنند.
