پول، به‌عنوان ابزاری برای مبادله، نقشی اساسی در تاریخ بشر ایفا کرده است. از صدف و سنگ‌های قیمتی تا فلزات گران‌بها و در نهایت، پول‌های کاغذی. سیر تکامل پول، همواره با نیازهای بشر و پیشرفت جوامع، گره‌خورده است. در این میان، اولین اسکناس جهان نقطه عطفی در تاریخ پول به‌حساب می‌آید، زیرا گذار از مبادلات کالایی به مبادلات مبتنی بر پول کاغذی را رقم زد.
پول چیست؟
به‌طورکلی، پول هر چیزی است که به‌طور عام به‌عنوان وسیله مبادله، واحد حساب و ذخیره ارزش، پذیرفته می‌شود. پول در طول تاریخ، اشکال مختلفی به خود گرفته است. از جمله کالاهای باارزش ذاتی مانند طلا و نقره تا پول‌های فیات که ارزش آن‌ها توسط دولت تضمین می‌شود. در واقع، پول به‌عنوان واسطه‌ای برای تبادل ارزش بین افراد و جوامع برای رسیدن به اهداف اقتصادی و اجتماعی، بهره‌وری و کارایی بالاتری را فراهم می‌کند.
چرا نیاز به پول به وجود آمد؟
پول، به وجود آمد تا نیازمندی‌ها و خدمات مختلفی که مردم ارائه می‌دادند، به‌راحتی و بدون نیاز به تبادل مستقیم کالا یا خدمات، قابل دسترس باشند. شیوه‌های قبلی تبادل کالا ممکن بود با پیچیدگی‌ها و تاخیرهای زیادی همراه باشد و در بعضی مواقع حتی به بروز اختلافات و ناهماهنگی‌ها منجر می‌شد. با ظهور پول، افراد، دیگر نیازی به تبادل مستقیم نداشتند و می‌توانستند به جای آن، از پول برای خرید و فروش استفاده کنند. این امر باعث تسهیل معاملات، افزایش سرعت و بهره‌وری، در تبادلات اقتصادی شد.
مبادله کالا و تجارت، قبل از پیدایش اولین اسکناس جهان
قبل از پیدایش پول، مردم از روش‌های مختلفی برای مبادله کالا و تجارت استفاده می‌کردند. برخی از رایج‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:
مبادله کالا به کالا (Barter System)
این روش، ساده‌ترین و قدیمی‌ترین روش مبادله است. در این روش، افراد، کالاهای خود را با کالاهای موردنیاز خود مبادله می‌کردند. برای مثال، یک کشاورز می‌توانست گندم یا محصول دیگر خود را با گوشت یا پارچه از یک چوپان یا بافنده مبادله کند.
سیستم پایاپای (Reciprocal System)
در این روش، افراد به‌طور مستقیم، کالاها را با هم مبادله نمی‌کردند، بلکه تعهداتی را برای آینده ایجاد می‌کردند. برای مثال، یک شکارچی می‌توانست گوشت خود را به یک کشاورز بدهد و در ازای آن، در آینده از کشاورز غلات دریافت کند.
استفاده از کالاهای واسطه (Commodity Money)
در این روش، از برخی کالاهای ارزشمند، به‌عنوان واسطه برای مبادله استفاده می‌شد. این کالاها به‌طورکلی باید دارای ویژگی‌هایی مانند کمیاب‌بودن، قابل‌حمل بودن و قابل‌تقسیم شدن می‌بودند. برخی از رایج‌ترین کالاهای واسطه عبارت‌اند از صدف، دام و فلزات گران‌بها.
استفاده از اشیا خاص (Token Money)
در برخی موارد، از اشیا خاصی به‌عنوان پول استفاده می‌شد. این اشیا، به‌طورکلی ارزش ذاتی نداشتند، اما به دلیل توافق اجتماعی، به‌عنوان پول پذیرفته می‌شدند. برخی از رایج‌ترین اشیای خاص عبارت‌اند از پول‌های سنگی و پول‌های چوبی.
انتخاب روش مبادله به عوامل مختلفی مانند نوع کالا، فاصله بین طرفین مبادله، و فرهنگ جامعه بستگی داشت.
پیدایش سیستم پولی
پیدایش سیستم پولی به‌عنوان یک وسیله جامع و معتبر برای تبادل و مبادله، به نیاز خاص انسان‌ها برای تسهیل و افزایش بهره‌وری در معاملات اقتصادی برمی‌گردد. با ظهور سیستم پولی، یک وسیله مشترک برای تبادل کالاها و خدمات ایجاد شد که ارزش ثابت و معتبری داشت و به‌عنوان واحد مشترک تبادل در جوامع، مورد استفاده قرار گرفت. این امر باعث بهبودی فرآیند تجارت، تبادلات اقتصادی و بهره‌وری در اقتصاد جوامع شد.
اولین پول یا بنک نوت دنیا در چه دوره‌ای و پادشاهی و در چه کشوری به وجود آمد؟
اولین اسکناس جهان، در قرن هفتم میلادی در چین و در دوران سلسله تانگ (۶۱۸ تا ۹۰۷ میلادی) به چاپ رسید. این اسکناس‌ها “پول پرنده” نامیده می‌شدند. این اسکناس‌ها در ابتدا به‌عنوان گواهی سپرده برای سکه‌های طلا و نقره مورداستفاده قرار می‌گرفتند. اما به‌مرورزمان، به‌عنوان پول رایج در مبادلات نیز پذیرفته شدند. این پول‌ها به دولت چین این امکان را می‌دادند که میزان پول در چرخه اقتصادی را کنترل کند و به‌خوبی مدیریت نماید. این قدم مهم در تاریخچه پول و مدیریت اقتصادی، نشان از توانایی دولت چین در توسعه سیستم پولی و اقتصادی خود دارد.
چه شد که چینی‌ها به اختراع پول دست یافتند؟
چینی‌ها به دلیل کمبود طلا و فلزات، در اواسط قرن دهم میلادی، چیزی شبیه به اسکناس ابداع کردند و نام آن را چاو گذاشتند که در دیگر نقاط جهان آن را بی‌ارزش می‌شمردند. استفاده عملی و یکپارچه از پول کاغذی در سراسر چین، از دوره دودمان یوآن آغاز می‌شود و این پول، نخستین پول کاغذی جهان است.
اولین اسکناس‌های جهان
درحالی‌که استفاده از پول کاغذی در چین، سابقه‌ای طولانی دارد، اولین اسکناس‌ها، به معنای مدرن آن، در اروپا به چاپ رسیدند. در سال ۱۶۶۱ میلادی، بانک استکهلم سوئد اولین اسکناس‌های خود را منتشر کرد. این اسکناس‌ها که بر روی پوست آهو چاپ شده بودن به‌عنوان “تالار” شناخته می‌شدند. نمونه‌های این اسکناس هم‌اکنون در موزه این بانک موجود است.
ویژگی‌های اولین اسکناس جهان
اولین اسکناس‌های جهان که در چین به وجود آمدند، به نام “جیاوز” شناخته می‌شوند. این اسکناس‌ها در زمان حکومت امپراتور Qin Shi Huang (پیش از میلاد) معرفی شدند و ویژگی‌های مهم آن‌ها عبارت بودند از:
جنس ساخت: این اسکناس‌ها از کاغذی ساخته شده بودند که از پوست گوسفند، کتان و حتی پوست یا پول‌های فلزی قبلی تهیه می‌شد.
ابعاد و شکل: آن‌ها معمولا به شکل مستطیلی یا مربعی بودند و ابعاد مختلفی داشتند.
طرح و تصویر: بر روی این اسکناس‌ها، تصاویری از امپراتور و نمادهای مهم ملی یا فرهنگی حک شده بود. این تصاویر ممکن بود به‌صورت دستی یا با استفاده از مهارت‌های چاپی ایجاد شوند.
مقدار ارزش: ارزش این اسکناس‌ها معمولا بر اساس وزن و ارزش موادی که از آن‌ها ساخته می‌شدند تعیین می‌شد. به‌طور مثال، برخی از اسکناس‌ها ممکن بود ارزش یک تعداد معین از محصولات کشاورزی را نشان دهند.
نشانگر ارزش: برخی از اسکناس‌ها دارای نشانگرهایی بودند که ارزش واقعی آن‌ها را نشان می‌دادند و از تقلب در معاملات جلوگیری می‌کردند. مانند نشانگرهایی که با استفاده از مهرها یا نقش‌های خاص درج می‌شدند.
با این ویژگی‌ها، اولین اسکناس‌های جهان که در چین بودند، نقش مهمی در تسهیل معاملات و تبادلات اقتصادی ایفا کردند و به‌عنوان یکی از نخستین وسایل معتبر برای این تبادلات، در تاریخ اقتصاد جهان شناخته می‌شوند.
تاثیرات اولین اسکناس جهان
استفاده از اسکناس‌ها، مزایای بسیاری به همراه داشت. حمل‌ونقل آن‌ها آسان‌تر از سکه‌های فلزی بود و امکان جعلشان نیز دشوارتر بود. همچنین، دولت‌ها می‌توانستند با چاپ اسکناس، به‌طور موثرتری نقدینگی را در جامعه مدیریت کنند.
جمع‌بندی
اولین اسکناس جهان نقطه عطفی در تاریخ پول به‌حساب می‌آیند. آن‌ها مبادلات را آسان‌تر و کارآمدتر کردند و به پیشرفت اقتصادی جوامع کمک شایانی نمودند. امروزه، اسکناس‌ها به‌عنوان یکی از رایج‌ترین اشکال پول در جهان شناخته می‌شوند و نقش مهمی در نظام اقتصادی ایفا می‌کنند.
