تاکنون اغلب افراد مفاهیمی همچون نقدینگی و تورم را در اخبار شنیده‌اند. همچنین این مفاهیم در مباحث اقتصادی زیاد مطرح می‌شوند. به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر علاقه‌مندان با مفاهیم تورم و نقدینگی، کارشناسان رابطه این دو را به‌زبان ساده بررسی کردند. نقدینگی به‌معنای مجموع پول‌های در گردش و سپرده‌های بانکی است. با افزایش نقدینگی احتمال افزایش نرخ تورم در یک کشور وجود دارد و در پی آن ممکن است مشکلات اقتصادی زیادی ایجاد شود.
تورم چیست؟
با افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در یک دوره زمانی مشخص (مثلا یک سال) به‌طور مداوم و مستمر تورم ایجاد خواهد شد. نکته مهم در مورد پدیده تورم این است که هر نوع افزایش قیمتی را نمی‌توان به‌عنوان تورم معرفی کرد. زیرا که در رابطه با این پدیده، بازه زمانی مشخص و تداوم در افزایش قیمت بسیار اهمیت دارد.
در بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی، این مثال به افراد کمک می‌کند تا بهتر مفهوم تورم را درک کنند. به‌عنوان‌مثال اگر در یک دوره خاص قیمت کالاها و خدمات برای یک‌بار افزایش پیدا کند و پس از آن قیمت کالاها و خدمات ثابت بماند، این پدیده را نمی‌توان تورم درنظر گرفت.
انواع تورم از نظر علت به‌وجود آمدن آن
اقتصاددانان برای بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی به زبان ساده، دلایل مختلف به وجود آمدن تورم را بیان کردند. همچنین آنها تورم را بر اساس علل مختلف به دسته‌های متنوع تقسیم‌بندی می‌کنند که شامل موارد زیر می‌شود:
تورم ناشی از فشار تقاضا
درصورتی‌که افزایش عرضه پول به‌عنوان محرکه‌ای برای افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات بیشتر از سوی مردم عمل کند، به‌دنبال آن سطح قیمت‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. به این فرایند تورم ناشی از فشار تقاضا گفته می‌شود. زیرا زمانی که پول بیشتری در دسترس مردم قرار بگیرد، آنها با بیشتر خرج کردن پول، تعادل بین عرضه و تقاضا را برهم می‌زنند.
تورم ناشی از فشار هزینه
در بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی، توجه به تورم ناشی از فشار هزینه ضروری است. این نوع تورم زمانی ایجاد می‌شود که تولیدکنندگان کالاها و ارائه‌دهندگان خدمات به‌دلیل افزایش دستمزد کارگران و هزینه مواد اولیه، قیمت محصولات خود را افزایش می‌دهند. از طرفی با افزایش هزینه تولید محصولات، عرضه آن محصول هم کاهش پیدا خواهد کرد. این درحالی است که تغییر در تقاضای آن محصول رخ نمی‌دهد.
تورم ساختاری
تورم ساختاری، به نوعی تورم گفته می‌شود که در اثر انتظارات تطبیقی به‌وجود می‌آید. این بدین معناست که افراد با پیش‌بینی افزایش قیمت کالاها در آینده، خواستار دریافت دستمزد بیشتر هستند. درحالیکه افزایش دستمزد باعث افزایش هزینه کالاها و خدمات می‌شود، در نهایت قیمت‌ها نیز افزایش پیدا خواهند کرد.
انواع تورم از نظر سرعت پیش‌روی قیمت‌ها
در بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی، می‌توان تورم را از نظر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در دسته‌های مختلف قرار داد که شامل موارد زیر می‌شوند:
1. تورم خفیف و خزنده که در آن روند افزایش قیمت‌ها کند و ملایم است. در این نوع تورم قیمت‌ها معمولا به‌صورت یک‌رقمی افزایش پیدا می‌کند.
2. تورم شدید یا تازنده زمانی رخ می‌دهد که سرعت رشد قیمت‌ها شدید شود. در این نوع تورم معمولا نرخ افزایش قیمت‌ها بیشتر از 10 درصد خواهد بود.
3. تورم بسیار شدید یا ابرتورم نوع دیگری است که قیمت‌ها به‌صورت بسیار سریع و لجام‌گسیخته رشد می‌کنند. در این نوع تورم نرخ افزایش قیمت معمولا بیشتر از 50 درصد در ماه است.
نقدینگی چیست؟
نقدینگی به مجموع حجم اسکناس‌ها و مسکوکات در گردش و سپرده‌های بانکی نزد بانک مرکزی یک کشور گفته می‌شود. در بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی، نقدینگی نقش بسیار برجسته و غیرقابل‌انکاری در ایجاد و استمرار تورم دارد و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل بروز تورم در کشورها شناخته می‌شود. رشد پایه پولی و ضریب فزاینده نقدینگی دو فاکتور مهم در افزایش نقدینگی هستند.
وجوهی که از طرف بانک مرکزی به اقتصاد کشور وارد می‌گردد، پایه پولی در نظر گرفته می‌شود. همچنین پایه پولی را می‌توان بر اساس منابع یعنی دارایی‌های بانک مرکزی و مصارف به معنای تعهدات بانک مرکزی نیز تعریف کرد.
ضریب فزاینده نقدینگی به‌عنوان واسطه میان پایه پولی و نقدینگی عمل می‌کند که نقش مهمی در تغییر نقدینگی و روند رشد آن دارد. در واقع در بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی، این ضریب نشان‌دهنده مقدار تغییر در حجم نقدینگی به‌ازای یک واحد تغییر در پایه پولی است. به‌عنوان‌مثال اگر با انتشار اسکناس‌ها به ارزش 100 ریال توسط بانک مرکزی پایه پولی افزایش پیدا کند، حجم پول بیش از 100 ریال افزایش پیدا خواهد کرد. نسبت حجم پول منتشرشده به مقدار تغییر در پایه پولی، ضریب فزاینده نقدینگی نام دارد.
ارتباط میان تورم و نقدینگی
به‌طورمعمول میزان کالاهای تولیدشده و خدمات عرضه‌شده در کشور ما محدود هستند. بنابراین درصورتی‌که مقدار نقدینگی مردم برابر با میزان عرضه کالاها و خدمات شود، تورم ایجاد نخواهد شد. درحالیکه با افزایش مقدار نقدینگی، مردم قدرت خرید پیدا می‌کنند و به‌دنبال آن میزان عرضه کالاها و خدمات در جامعه کم می‌شود. در بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی، می‌توان این چنین بیان کرد که با کاهش میزان عرضه کالاها و خدمات، قیمت آنها روند صعودی پیدا می‌کند و در نتیجه تورم به وجود خواهد آمد.
کارشناسان رابطه حجم نقدینگی، سرعت گردش پول، سطح قیمت‌ها و میزان تولید را با فرمول MV=PY نشان می‌دهند. در این فرمول M نشان‌دهنده حجم نقدینگی، V نشان‌دهنده سرعت گردش پول، P نشان‌دهنده سطح قیمت‌ها و Y نشان‌دهنده سطح تولید در کشور است.
درصورتی‌که رشد نقدینگی کمتر از میزان تولید محصول شود، به‌دلیل کمبود منابع مالی لازم، تقاضا از سوی مردم نیز کاهش پیدا می‌کند. بنابراین در این شرایط باید سطح قیمت‌ها کاهش داده شود تا این رابطه در حالت متعادل باقی بماند. درحالیکه با افزایش نقدینگی، برای جلوگیری از ایجاد تورم لازم است مقدار تولید در کشور نیز افزایش پیدا کند.
مدیریت نقدینگی
با بررسی مفاهیم تورم و نقدینگی، می‌توان دریافت که درحال‌حاضر نظام بانکی کشور مدیریت نقدینگی را به‌عنوان بزرگترین چالش پیش‌رو در نظر می‌گیرد. به‌دلیل اینکه حجم زیادی از منابع بانک‌ها به‌واسطه سپرده‌های کوتاه‌مدت تامین خواهد شد. علاوه‌براین، درجه نقدشوندگی در فرایند صرف تسهیلات قرض‌الحسنه بانکی برای سرمایه‌گذاری‌ها بسیار پایین است. بنابراین ایجاد تعادل بین تعهد مالی کوتاه‌مدت و سرمایه‌گذاری بلندمدت برای بانک‌ها در اولویت قرار دارد.
از طرفی با کاهش نقدینگی، بانک‌ها قادر به انجام تعهدات خود نخواهند بود و خطر ورشکستگی آنها به وجود می‌آید. برای حفظ حجم بالای نقدینگی، بانک‌ها می‌توانند نرخ سوددهی سپرده‌های خود را کاهش دهند. در این صورت با تخصیص ناکارآمد منابع، بانک‌ها متحمل زیان قابل توجهی خواهند شد.
به‌طورکلی مدیریت تورم و نقدینگی به‌معنای توانایی بانک برای ایفای تعهدات مالی خود در طول زمان است که در سطح‌های مختلفی صورت می‌گیرد:
– ابتدا مدیریت نقدینگی به‌صورت روزانه انجام خواهد شد و نقدینگی مورد نیاز در چند روز آینده به‌طور مستمر محاسبه می‌شود.
– در وهله دوم که درواقع مدیریت جریان نقدینگی است، نقدینگی مورد نیاز را برای یک دوره طولانی بین 6 تا 24 ماه برآورد خواهد شد.
– سپس به تجزیه‌وتحلیل نقدینگی مورد نیاز بانک در شرایط بحرانی پرداخته می‌شود.
جمع‌بندی
به علاقه‌مندان آشنایی با مفاهیم تورم و نقدینگی به‌زبان ساده، می‌توان این چنین بیان کرد که فرایند افزایش مستمر قیمت کالاها و خدمات در یک بازه زمانی مشخص به‌عنوان تورم در نظر گرفته می‌شود. درحالیکه نقدینگی به مجموع پول‌های در گردش و سپرده‌های موجود در بانک‌ها گفته خواهد شد. با افزایش نقدینگی، تقاضای مردم برای خرید کالاها افزایش پیدا می‌کند. با افزایش تقاضا برای محصولات و کاهش تولید آنها، تورم ایجاد می‌شود.
