پول کاغذی، ارز رسمی یک کشور است که برای معاملات مربوط به خرید کالا و خدمات در گردش می‌باشد. چاپ پول کاغذی معمولا توسط بانک مرکزی یا خزانه‌داری یک کشور تنظیم می‌شود تا جریان وجوه در راستای سیاست پولی حفظ گردد. دولت‌ها تمایل دارند نسخه‌های جدیدی از پول کاغذی که حاوی ویژگی‌های امنیتی به روز شده‌اند را وارد گردش کنند. این کار به این منظور انجام می‌گردد تا ساخت نسخه‌های غیرقانونی را برای جعل‌کنندگان دشوارتر نمایند. اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که کاغذ پول از چه جنسی هست و از کجا تهیه می‌شود؟
جنس کاغذ اسکناس از چیست؟
کاغذ موجود در اسکناس‌ها مانند کاغذ چاپگر شما نیست. از یک نظر ممکن است اصلا کاغذ نباشد. در جایی که بیشتر کاغذها با خمیر چوب ساخته می‌شوند، در کاغذهای موجود در پول چاپی از هیچ کدام استفاده نمی‌شود. در عوض، در ساخت کاغذ پول بیشتر از پنبه و کتان و مواد ساخت پارچه استفاده می‌کنند.
این کاغذ پارچه مانند که گاهی به آن کاغذ پارچه‌ای می‌گویند تا از انواع معمولی خمیر چوب متمایز شود، بسیار بادوام‌تر از ورق سفید معمولی کاغذ است. از آنجایی که یک اسکناس روزهای خود را با تا کردن، مچاله شدن و قرار دادن در جیب، کیف پول و ماشین‌ها می‌گذراند، این دوام ضروری خواهد بود.
کاغذ مورداستفاده در اسکناس از جهات دیگر منحصر به فرد بوده و همچنین یک ویژگی امنیتی مهم است. در حالی که وزارت خزانه‌داری پنبه و کتان در کاغذ پول را مخفی نمی‌کند، احتمالا این دو ماده تنها در آن به کار نمی‌رود.
مراحل ساخت کاغذ پول
در حالی که هر پول ملی کمی متفاوت به نظر می‌رسد، استانداردهای تولید نسبتا مشابه هستند. اول از همه، پول کاغذی اصلا کاغذ نیست، بلکه بستری است که از الیاف پنبه و کتان تشکیل شده می‌باشد. نسبت‌های خاص مواد ممکن است بین ضرابخانه‌های ملی و تولیدکنندگان مستقل متفاوت باشد، اما اکثر ارزها تقریبا ۷۰ تا ۹۵ درصد پنبه دارند.
برخی از مواد کمتر رایج در کاغذ اسکناس‌ها عبارت‌اند از الیاف چوب، چسب حیوانی، کلرید آلومینیوم و رزین ملامین فرمالدئید. این ترکیب به پول “حس” منحصر به فرد کاغذ می‌دهد، در حالی که آن را بسیار بادوام و قوی می‌کند.
با این حال، اکثر اشکال اسکناس در سراسر جهان به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در برابر عوامل مختلف مقاومت داشته باشند. با توجه به اینکه بستر کاغذی پول بیش از 100 کشور توسط یک شرکت (De La Rue plc از انگلستان) می‌آید، می‌توان فرض کرد که همه ارزها کمی سختی دارند.
فرآیند تولید پول کاغذی
فرآیند تولید پول کاغذی گسترده است، اما در ادامه برخی از مراحل مهم‌تر را پوشش خواهیم داد. هر مرحله از تولید پول، ایمن و به شدت کنترل می‌شود. هر برگه اسکناسی که وارد تولید می‌شود، حتی آنهایی که خراب شوند باید در پایان فرآیند حساب گردند.
1. مرحله طراحی
آثار هنری، طراحی گرافیکی و گنجاندن تمام ویژگی‌های امنیتی که باید در اسکناس ظاهر شوند در این مرحله اتفاق می‌افتد. پس از ایجاد طرح، برای تایید به اشخاص مجاز ارائه می‌شود. پس از تایید، اسکناس وارد مرحله ساخت می‌گردد.
2. مرحله ساخت صفحات
این مرحله یک فرآیند پیچیده و طولانی بوده که شامل مواردی مانند جداسازی رنگ است. چاپ‌های دیجیتالی که در مرحله طراحی تولید می‌شوند به تجهیزاتی با دقت بالا فرستاده خواهند شد و صفحاتی را که برای چاپ قلم‌زنی استفاده می‌شوند، می‌سازند. از این صفحات چاپ، صفحات چاپی نهایی ساخته خواهد شد.
3. مرحله چاپ
پس از آماده شدن صفحات، نوبت به چاپ اسکناس می‌رسد. در اینجا، اتفاقات زیادی رخ می‌دهد، اما اولین مورد این است که یک بستر پلیمری یا کاغذی بسته به اسکناس در دست تولید انتخاب می‌شود. سپس ورق‌های زیرلایه تحت یک فرآیند چرخشی با سرعت بالا قرار می‌گیرند. در این مرحله بسته به طرح تعیین‌شده، طرح‌ها و رنگ‌های پس‌زمینه چند رنگ را هم در قسمت جلویی و هم در پشت ورق‌ها چاپ می‌شود.
سپس چاپ قلمی در پشت می‌آید که در آن ورق‌های بستر با فشار بالا با صفحات چاپ تماس می‌گیرند و جوهر به کاغذ یا پلیمر منتقل می‌شود تا خطوط ریز سه‌بعدی ایجاد گردد. این خطوط با دست قابل لمس است. ورق زیرلایه سپس دور دیگری از چاپ قلمی را این بار روی قسمت جلویی اسکناس انجام می‌دهد.
4. لاک زدن و تکمیل
پس از اتمام چاپ، صفحات کاغذ پول لاک زده می‌شود تا ایمن‌تر گردد. سپس آنها را برای برش تنظیم می‌کنند. پس از برش، هر برگه اسکناس از یک بخش کنترل کیفیت عبور داده می‌شود و در آنجا از نظر پیش فرض بررسی خواهد شد.
در نهایت اسکناس‌های تایید شده شمارش و در بسته‌های هزارتایی چیده و ذخیره می‌شوند تا برای تحویل آماده گردند.
الیاف اضافه شده به کاغذ پول
وقتی کاغذ درست می‌شود، حداقل یک ماده دیگر به مخلوط اضافه می‌گردد. در هنگام چاپ پول، الیاف نخ مانند قرمز و آبی ریز به آن اضافه خواهد شد. استفاده از چنین الیافی به افراد و مجریان قانون جزئیات سریعی را می‌دهد تا هنگام بررسی اسکناس جعلی مشکوک به دنبال آن باشند.
نوارهای امنیتی جاسازی شده در کاغذ پول
در اسکناس‌هایی با ارقام بزرگ‌تر، یک ویژگی امنیتی دیگر نیز اضافه می‌شود که یک نوار امنیتی پلی‌استری هست که در خود کاغذ تعبیه شده است. این نوار معمولا دارای ریز چاپ در طول خود می‌باشد که نام صحیح اسکناس را اعلام می‌کند. اگرچه این نوار به طور معمول قابل مشاهده نیست، اما با نگه داشتن اسکناس به سمت نور قابل مشاهده خواهد بود.
کاغذ اسکناس همچنین دارای خواص فیزیکی و شیمیایی متمایزی است که تشخیص تقلبی و واقعی بودن آن را آسان‌تر می‌کند. خودکارهای ضد تقلب که به طور گسترده توسط خرده‌فروشان و بانک‌ها استفاده می‌شود، نشانگرهایی با نوک نمدی هستند که از جوهر خاصی استفاده می‌کنند. هنگام علامت‌گذاری کاغذ پول اصلی، جوهر قهوه‌ای روشن یا زرد به نظر می‌رسد. هنگام علامت‌گذاری هر چیز دیگری، مانند کاغذ چاپگر معمولی، علامت قهوه‌ای تیره و تقریبا سیاه خواهد بود.
علاوه بر نخ امنیتی، الیاف آبی و قرمز در کاغذ و استفاده از جوهر تغییر رنگ، چندین ویژگی امنیتی دیگر نیز وجود دارد که تشخیص پول تقلبی را آسان‌تر می‌کند. جوهر مورداستفاده برای چاپ اسکناس به چاپ بافت برجسته می‌دهد. تصاویر موجود در دو طرف اسکناس‌ها شامل جزئیات بسیار کوچکی است که نمی‌توان روی چاپگر جوهرافشان معمولی چاپ کرد.
اسکناس‌های پلیمری
همه اسکناس‌ها با کاغذ فوق‌الذکر ساخته نمی‌شوند. به‌عنوان‌مثال، در انگلستان، اسکناس‌ها با پلیمر ساخته می‌شوند که دوام بیشتری نسبت به پول کاغذی دارد.
اسکناس‌های پلیمری با یک لایه نازک از پلاستیک محکم و بادوام ساخته می‌شوند. گفته می‌شود این ماده به سازنده اسکناس اجازه می‌دهد تا قسمت‌های شفافی را در اسکناس بگنجاند که به‌راحتی قابل جعل نیست. اسکناس‌های پلیمری دقیقا برعکس سایر اسکناس‌ها می‌توانند به‌خوبی در برابر کثیفی مقاومت کنند. بنابراین، آنها تمیزتر و ایمن‌تر در نظر گرفته می‌شوند.
سازمان چاپ و ضرب پول ایران
سازمان چاپ و ضرب پول ایرانبر اساس قانون پولی و بانکی ایران (MBAI)، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (CBI) به عنوان ناظر نظام پولی و اعتباری، مسئولیت انتشار اسکناس در گردش را بر عهده دارد.
از بدو تاسیس در سال 1339/5/18 حق انتشار اسکناس و مسکوک در گردش، یادبود و گران‌بها به بانک مرکزی تفویض گردید.
کارخانه کاغذ امنیتی (تکاب)
شاید عده‌ای هنوز تصور می‌کنند که اسکناس‌های موجود در شبکه پولی کشورمان خارج از ایران تهیه و چاپ می‌شود. اما واقعیت این است که در حال حاضر تمام اسکناس‌های ایرانی در گردش توسط کارشناسان داخلی چاپ می‌شود.
جمع‌بندی
پول کاغذی، واحد پول یک کشور به شکل اسکناس است که ارزش مشخصی دارد و برای پرداخت کالا و خدمات استفاده می‌شود. پول کاغذی حمایت دولت یک کشور را در اختیار دارد در حالی که بانک مرکزی کنترل چاپ و گردش اسکناس را در دست خواهد داشت. تولید کاغذ اسکناس مراحل مختلفی را پشت سر می‌گذارد. بر خلاف تصور عموم جنس کاغذ پول از پنبه و مواد دیگری می‌باشد که استقامت آن را بالا می‌برد.
