طول عمر اسکناس‌ها تحت تاثیر شرایط محیطی متغیر است. این شرایط از جمله خاک، گرما، رطوبت و فشارهای وارده بر آن مانند تا کردن و مچاله کردن بر عمر و کیفیت اسکناس تاثیر می‌گذارد. از آنجایی که اسکناس‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل اقتصاد هر کشور هستند، نحوه تولید و مواد به کار رفته در آن بسیار مهم است. بهترین کاغذ اسکناس باید دافع کثیفی، بادوام و در عین حال سازگار با تمام ویژگی‌های امنیتی باشد. با این کار، اسکناس‌ها امن، مناسب و برای مدت طولانی‌تری در گردش هستند.
اسکناس‌ها به‌طور کلی از چه ساخته شده‌اند؟
اسکناس‌ها عموما از کاغذ پنبه‌ای ساخته می‌شوند. گاهی اوقات پنبه را با کتان، آباکا یا انواع دیگر الیاف مخلوط می‌کنند تا عمر آن افزایش یابد. کاغذ مورد استفاده نسبت به کاغذهای معمولی دوام بیشتری دارد که آن را در برابر سایش و پارگی مقاوم می‌کند.
بر خلاف کاغذ معمولی، کاغذی که برای چاپ اسکناس استفاده می‌شود را به جای آب با ژلاتین ترکیب می‌کنند تا سفت شود. بنابراین بهترین کاغذ اسکناس باید استحکام زیادی داشته باشد.
اسکناس‌های کاغذی اولیه چینی از پوست درخت توت ساخته می‌شدند. در حالی که در اسکناس‌های ژاپنی از میتسوماتا و سایر الیاف استفاده می‌شود. اوکراین اخیرا اعلام کرده است که قصد دارد اسکناس‌هایی از کاغذ و نوعی گیاه به نام فلک بسازد. این کار به این دلیل است پنبه در آن بخش از کشور گران‌تر است در حالی که فلک به‌راحتی در دسترس است.
فناوری واترمارکینگ و نخ پنجره مانند در اسکناس
فرایند چاپ اسکناس به صورت قالبی رایج‌ترین روش برای تولید اسکناس است. در این روش یک واترمارک و نخ در فرایند شکل‌دهی کاغذ گنجانده می‌شود. نخ پرکاربردترین ویژگی امنیتی اسکناس‌های سراسر جهان است. سطح امنیتی اسکناس‌ها بسته به اجزای آن که شامل عناصر فلورسنت، مغناطیسی، فلزی و چاپ میکرو می‌شود، افزایش می‌یابد.
بخشی از گروه DeLaRue در بریتانیا، فناوری نخ پنجره مانند را اختراع کردند. از طریق این فناوری می‌توان نخ را به صورت دوره‌ای در یک طرف اسکناس دوخت. این ویژگی جعل پول را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. گاهی‌اوقات گوشه‌های اسکناس‌ها با استفاده از واترمارکینگ تقویت می‌شوند تا دوام بیشتری داشته باشند.
روکش‌های ویژه به کاهش تجمع کثیفی کمک می‌کنند که به نوبه خود عمر اسکناس را افزایش می‌دهد. همچنین بیسفنول اس (BPS) که یک مختل‌کننده غدد درون‌ریز است به‌طور گسترده در اکثر اسکناس‌های جهان استفاده می‌شود. این محلول باعث جذب نشدن ترشحات پوستی انسان به اسکناس می‌شود.
اسکناس‌های پلیمری
در سال 1983، کاستاریکا و هائیتی اولین اسکناس‌های پلیمری یا پلاستیکی را منتشر کردند. این اسکناس‌ها توسط یک شرکت آمریکایی چاپ شد و توسط شرکت DuPont توسعه یافت. تولید این اسکناس‌ها به‌دلیل لیز بودن و از بین رفتن جوهر آن متوقف شد. در سال 1988، پس از سال‌ها تحقیق علمی، استرالیا اولین اسکناس پلیمری ساخته‌شده از پلی پروپیلن را تولید کرد. استرالیا در سال 1996 اولین کشوری بود که به‌طور کامل اسکناس‌های کاغذی خود را جایگزین کرد.
بعد از آن، بنگلادش، برزیل، برونئی، کانادا، شیلی، گواتمالا، جمهوری دومینیکن، اندونزی، اسرائیل، مالزی، مکزیک، نپال، نیوزیلند، پاپوآ گینه نو، پاراگوئه، رومانی، ساموآ، سنگاپور، جزایر سلیمان، سریلانکا، تایلند، ویتنام و زامبیا نیز از این روند پیروی کردند.
اسکناس‌های پلیمری نه تنها بادوام هستند، بلکه ویژگی‌های امنیتی منحصربه‌فرد خود را نیز دارند. مانند دستگاه‌های متغیر نوری که بازتولید آن بسیار دشوار است. به همین علت دارای تکثیر دشوارتری هستند. همچنین اسکناس‌های پلاستیکی می‌توانند از شسته‌شدن در ماشین لباسشویی جان سالم به در ببرند. این اسکناس‌ها توسط بانک انگلستان در سال 2016 وارد گردش شدند. اسکناس 5 پوندی که چهره وینستون چرچیل را نشان می‌دهد، اولین اسکناس پلاستیکی انگلستان است. به همین علت پلیمر یکی از بهترین کاغذ اسکناس به‌شمار می‌آید.
مزایای اسکناس‌های پلیمری چیست؟
– پلیمر در برابر آب مقاوم است. بنابراین اسکناس‌ها از رطوبت یا باران زیاد آسیب نمی‌بینند.
– سطح اسکناس‌های پلیمری بسیار صاف است. بنابراین اسکناس‌ها کمتر در معرض آلودگی هستند. همچنین تمیز کردن آن‌ها نیاز به زحمت خاصی ندارد.
– اسکناس‌های پلیمری علاوه‌بر اینکه در برابر آب و خاک مقاوم هستند، می‌توانند در برابر دمای شدید نیز مقاومت کنند. بنابراین در شرایط محیطی راحت‌تر دوام می‌آورند.
– اسکناس‌های پلیمری را می‌توان با ویژگی‌های امنیتی با تکنولوژی بالا ارائه کرد. این امر جعل پول را به طرز چشمگیری کاهش می‌دهد.
– اسکناس‌های پلیمری قابل بازیافت هستند. این اسکناس‌ها را می‌توان به اقلام پلاستیکی جدیدی مانند سطل‌های کمپوست، گلدان‌ها و پریز برق تبدیل کرد. این موضوع آن را به یکی از بهترین کاغذ اسکناس تبدیل می‌کند.
اسکناس‌های پلیمری چه معایبی دارند؟
– تا کردن اسکناس‌های پلیمری نسبتا سخت است. هنگامی که به زور تا می‌شود، در امتداد خط‌چین، چین ایجاد می‌شود.
– صاف بودن مزایایی دارد، اما این اسکناس را نسبتا لغزنده می‌کند و در نگهداری، شمارش و انتقال مشکل ایجاد می‌کند.
– اسکناس‌های پلیمری در صورت خیس شدن می‌توانند چسبناک شوند. لغزنده و چسبناک بودن می‌تواند برای دستگاه‌های پول‌شمار در بانک‌های مرکزی مشکل‌ساز باشد.
– این خطر وجود دارد که رنگ اسکناس‌های پلیمری در صورت کیفیت پایین از بین برود.
– در اسکناس‌های پلیمری از چربی حیوانی استفاده می‌شود. استفاده از چربی حیوانی در بریتانیا سروصدای زیادی به پا کرده است. اغلب گروه‌های طرفدار محیط‌زیست با این نوع اسکناس مخالف هستند.
اسکناس‌های پنبه‌ای چه مزایایی دارند؟
– به لطف ساختار نرم و انعطاف‌پذیر الیاف پنبه، اسکناس‌ها به‌راحتی تا می‌شوند بدون اینکه فورا در امتداد خط‌چین، چین ایجاد شود.
– ساختار الیافی کاغذ پنبه‌ای سطح اسکناس‌ها را زبرتر و کمتر لغزنده می‌کند. در نتیجه، اسکناس‌ها به‌راحتی در دست نگهداری می‌شوند.
– اسکناس‌های پنبه‌ای سبک هستند، فضای کمی نیاز دارند و می‌توانند تا شوند. این باعث می‌شود که آن‌ها را راحت‌تر از سکه‌ها ذخیره کنید.
– هزینه‌های تولید اسکناس‌های پنبه‌ای کمتر از سایر انواع پول نقد است. به همین علت در کشورهای در حال توسعه بهترین کاغذ اسکناس به شمار می‌آیند.
– می‌توان از اسکناس‌های قدیمی و بلااستفاده کاغذی برای سوخت صنایع دیگر مانند سرامیک و سیمان استفاده کرد.
اسکناس‌های پنبه‌ای چه مضراتی دارند؟
– پنبه یک محصول طبیعی است. علاوه‌بر این، تولید پنبه به مقدار زیادی آب نیاز دارد. بیشترین مقدار آب در بین تمام کالاهای کشاورزی.
– اسکناس‌های پنبه‌ای عمر نسبتا کوتاهی دارند. میانگین طول عمر آن‌ها بین 13 تا 18 ماه بسته به محل و شرایط محلی و آب‌وهوا است.
– درست مانند پیراهن نخی شما، اسکناس‌های پنبه‌ای نیز در برابر آب مقاوم نیستند.
– درست است که ساختار الیافی کاغذ پنبه‌ای سطح اسکناس‌ها را زبرتر و در نتیجه کمتر لغزنده می‌کند، اما متاسفانه سطح زبرتری دارد، به این معنی که نسبتا کثیفی را در خود نگه می‌دارند.
– با توجه به ساختار دو بعدی اسکناس‌های پنبه‌ای، گزینه‌ها برای ویژگی‌های امنیتی محدود است.
مواد دیگر
مواد مختلف دیگری از جمله ابریشم و چرم توسط کشورها برای تولید اسکناس استفاده شده است. شرکت Bielefeld تعدادی اسکناس از ابریشم، چرم، مخمل، کتان و چوب را در حدود سال 1923 تولید کرد. در سال 1844 شرکت کرین تکنیک چاپ کاغذ اسکناس با نخ‌های ابریشمی تعبیه شده در اسکناس را به ثبت رساند. هنگام انقلاب کمونیستی چین مناطقی مانند سین کیانگ در سال 1933 اسکناس‌هایی را منتشر کردند که روی پارچه چاپ می‌شدند. در طول جنگ بوئر نیز، اسکناس‌ها روی پارچه پیراهن چاپ می‌شد.
جمع‌بندی
در طول تاریخ مواد زیادی برای تولید بهترین کاغذ اسکناس استفاده شده است. هر نوع ماده‌ای که برای تولید اسکناس استفاده می‌شود، مزایا و معایب خاص خود را دارد. به‌عنوان مثال اسکناس ساخته شده از پنبه حمل‌ونقل آسانی دارد اما در طرف مقابل اسکناس‌های پلیمری امنیت بیشتری دارند. در حال حاضر، با توجه به حرکت اکثر کشورها به سمت اسکناس‌های پلیمری، این اسکناس‌ها گزینه بهتری برای تولید به شمار می‌آیند.
