ارزش ریال ایران تحت تاثیر عوامل مختلفی ازجمله تورم و تحریم است. تورم همواره یکی از موضوعات مهم در اقتصاد ایران بوده است، زیرا منجر به کاهش قدرت خرید ریال شده است. تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران توسط جامعه بین‌المللی نیز تاثیر قابل‌توجهی بر ارزش ریال داشته‌اند. این تحریم‌ها فعالیت‌های ایران برای صادرات نفت و دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی را محدود می‌کند. در کل ترکیبی از تورم بالا و تحریم‌های بین‌المللی، روند کاهش ارزش ارز ریال ایران را رقم زده‌اند.
تاثیرات تحریم اقتصادی بر ارزش ریال
تاثیرات تحریم‌ها در سال 2012 به‌شدت افزایش یافت. در آن سال ایالات‌متحده آمریکا ائتلافی را رهبری کرد تا تحریم‌های مالی جهانی علیه ایران را در ارتباط با برنامه هسته‌ای اعمال کند .تحریم‌ها شامل اقداماتی برای محدودکردن دسترسی بانک مرکزی ایران به سیستم پرداخت تسویه معاملات با دلار آمریکا و تحریم نفتی ایران توسط اتحادیه اروپا بود.
به‌دلیل کاهش صادرات نفت ایران و محرومیت ایران از سیستم مالی جهانی، ارزش ریال ایران 400 درصد در مقابل دلار آمریکا سقوط کرد. از دیگر تحریم‌هایی که به‌شدت به ارزش پول ملی ایران تاثیر گذاشتند. اعمال مجدد تحریم‌های ایالات‌متحده در سال 2018 توسط رئیس‌جمهور سابق آمریکا دونالد جی ترامپ بود. این تحریم‌ها با محدودکردن صادرات نفت تهران و دسترسی به ارز خارجی، به اقتصاد ایران آسیب رساند و موجب سقوط ارزش ارز ایران شد.
مهم‌ترین تحریم‌های اقتصادی علیه ایران
اولین تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران، توسط ایالات‌متحده آمریکا از ابتدای پیروزی انقلاب تا سال 2006 میلادی وضع شدند. این تحریم‌ها شامل دستورات اجرایی رئیس‌جمهور، قوانین کنگره و وزارت خزانه‌داری آمریکا بود.
فصل دوم تحریم‌ها از اولین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران شروع شد. یکی از مهم‌ترین قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در سال 2010 اتفاق افتاد. سال 2010 تا اواخر سال 2013 ارزش ریال ایران توسط تحریم‌های بانکی و نفتی آمریکا و سپس اتحادیه اروپا به‌شدت سقوط کرد.
چرخه تحریم، تورم انتظاری و کاهش ارزش ریال
ازنظر تاریخی، کاهش ارزش ریال موجب افزایش تورم و رکود قیمتی در ایران شده است. به‌عنوان مثال، یکی از عواملی که موجب سقوط ارزش ریال شده است، تورم انتظاری محسوب می‌شود. در سال 2018، کاهش شدید ارزش ریال در انتظار دور دیگری از تحریم‌ها اتفاق افتاد و نرخ تورم 30 درصدی را رقم زد. سال 1402، درحالی‌که فعالان بازار هیچ پایانی برای تحریم‌ها نمی‌دیدند و بازار در انتظار نشست شورای امنیت سازمان ملل در مورد ایران بود، ریال ایران به سطح 500 هزار ریال در ازای هر دلار آمریکا رسید.
تحریم‌ها چگونه بر ارزش ریال ایران تاثیر می‌گذارند
تحریم‌ها می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر ارزش پول ملی داشته باشد. زمانی که تحریم‌ها علیه کشوری اعمال می‌شوند، معمولا فعالیت‌های اقتصادی، تجارت و معاملات مالی با آن کشور را محدود یا ممنوع می‌کنند. این محدودیت‌ها توانایی کشور را برای مشارکت در تجارت بین‌المللی کاهش می‌دهد. از دیگر تاثیرات تحریم‌ها موارد زیر هستند:
کاهش درآمدهای صادراتی
تحریم‌ها اغلب بخش‌های کلیدی اقتصاد مانند نفت را هدف قرار می‌دهد که منبع اصلی درآمد صادراتی برای بسیاری از کشورها است. زمانی‌که کشوری به‌دلیل تحریم‌ها نتواند کالاها یا منابع خود را در بازار بین‌المللی بفروشد، درآمد صادراتی آن کاهش می‌یابد. این می‌تواند منجر به کاهش تقاضا برای پول ملی شود، زیرا ارز کمتری از طریق صادرات وارد کشور شده است.
دسترسی محدود به بازارهای مالی بین‌المللی
تحریم‌ها ممکن است دسترسی یک کشور را به بازارهای مالی بین‌المللی محدود کنند. این امر می‌تواند دریافت ارز خارجی، تامین مالی واردات یا دسترسی به خدمات بانکی بین‌المللی را برای کشور و مشاغل آن دشوار کند. در چنین شرایطی نیز تقاضا برای پول ملی کاهش می‌یابد و ارزش ریال ایران ضعیف می‌شود.
اعتماد سرمایه‌گذاران و فرار سرمایه
تحریم‌ها فضای تجاری نامطلوبی ایجاد می‌کنند و می‌توانند اعتماد سرمایه‌گذاران را از بین ببرند و منجر به فرار سرمایه شوند. سرمایه‌گذاران خارجی ممکن است سرمایه‌گذاری‌ها و دارایی‌های خود را از کشور خارج کنند و به‌دنبال بازارهای امن‌تر و باثبات‌تر باشند. این خروج سرمایه بر ارزش پول ملی فشار نزولی وارد می‌کند.
فشار تورمی
زمانی‌که کشوری با تحریم مواجه می‌شود، احتمال دارد برای انجام تعهدات مالی خود به چاپ بیشتر ارز خود متوسل شود. این افزایش عرضه پول می‌تواند به فشارهای تورمی منجر شود و ارزش پول ملی را از بین ببرد.
تاثیرات تورم بر ارزش ریال ایران
چاپ پول که به‌عنوان افزایش عرضه پول نیز شناخته می‌شود، می‌تواند بر تورم تاثیر بگذارد. وقتی بانک مرکزی پول بیشتری چاپ می‌کند، عرضه پول در اقتصاد را افزایش می‌دهد. این منجر به افزایش مقدار پول در دسترس برای هزینه می‌شود که به‌طور بالقوه می‌تواند تقاضا برای کالاها و خدمات را با افزایش مواجه کند.
درنتیجه، چاپ پول می‌تواند به تورم کمک کند، زیرا عرضه پول را افزایش می‌دهد. بااین‌حال، رابطه بین عرضه پول و تورم پیچیده و تحت تاثیر عوامل مختلفی است و بانک‌های مرکزی نقش مهمی در مدیریت و کنترل تورم دارند.
- تورم زمانی اتفاق می‌افتد که عرضه پول یک کشور با سرعت بیشتری نسبت به تولید اقتصادی آن رشد کند.
- بانک مرکزی با خرید اوراق بهادار کوتاه‌مدت از بانک‌ها و سیاست‌های انقباضی و انبساطی، عرضه پول را تغییر می‌دهد و ارزش ریال ایران را دست‌خوش تغییر می‌کند.
- نظریه کمیت اعتقاد دارد که ارزش پول و تورم ناشی از عرضه و تقاضای ارز است.
نقش عرضه پول در وقوع تورم
عرضه پول یک کشور عامل اصلی در وقوع تورم است. همان‌طور که یک دولت شرایط اقتصادی، اهداف ثبات قیمت و بیکاری عمومی را ارزیابی می‌کند، سیاست‌های پولی و مالی خاصی را برای ارتقای رفاه بلندمدت شهروندان خود درنظر بگیرد. این سیاست‌های پولی و مالی ممکن است عرضه پول را تغییر دهد و تغییرات در عرضه پول باعث تورم می‌شود.
چاپ پول چگونه بر ارزش ریال ایران تأثیر می‌گذارد
هنگامی‌که بانک مرکزی سریع‌تر از رشد اقتصاد عرضه پول را با افزایش مواجه کند، تورم رخ می‌دهد. در این شرایط، افزایش گردش پول در یک اقتصاد بیشتر از افزایش کالاهای تولیدشده است. در حال‌حاضر پول بیشتری به‌دنبال کالاهای زیادی در این اقتصاد وجود دارد.
به‌عنوان مثال، بازاری با 100 ریال و 100 موز را تصور کنید. اگر قرار باشد همه پول خود را بگیرند و همه موز را بخرند، میانگین قیمت هر موز یک ریال خواهد بود. حال تصور کنید که دولت عرضه پول را 10 درصد بیشتر می‌کند؛ ازآنجایی‌که مقدار پول بیش از تعداد موز افزایش می‌یابد، میانگین قیمت هر موز اکنون به حدود 110 ریال افزایش پیدا کرده است.
درواقع، مردم پول نقد بیشتری دارند، اما تعداد کالاها یکسان است. ازآنجایی‌که مردم پول نقد بیشتری دارند، حاضر هستند برای خرید کالاهای موجود در اقتصاد بیشتر هزینه کنند.
تاثیرات کاهش ارزش ریال ایران
کاهش ارزش ریال منجر به تورم بالا و کاهش قدرت خرید ایرانیان شده است. کاهش ارزش ارز باعث گرانی کالاهای وارداتی شده اشت که در افزایش قیمت‌ها و افزایش فشارهای تورمی نقش دارد. علاوه‌بر این، کاهش ارزش ریال تاثیر بسزایی بر سطح زندگی شهروندان ایرانی دارد و خرید کالاها و خدمات ضروری را با چالش‌های بیشتری مواجه کرده است.
جمع‌بندی
به‌طور خلاصه، تحریم‌ها می‌توانند با کاهش درآمدهای صادراتی، محدودکردن دسترسی به بازارهای مالی بین‌المللی، کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و ایجاد فشارهای تورمی، ارزش پول ملی را به میزان قابل‌توجهی تحت تاثیر قرار دهند. بااین‌حال، روابط بین عوامل تاثیرگذار بر ارزش ریال ایران محدود نیست. ارزش پول ملی می‌تواند تحت تاثیر عوامل مختلف دیگری مانند وضعیت اقتصاد، ظرفیت تولید ناخالص داخلی، انتظارات مصرف‌کننده و … نیز باشد.
