اسکناس کاغذی بیش از هزار سال پیش برای اولین بار در چین استفاده شد. اما امروزه در سراسر جهان به‌عنوان یک وجه رایج شناخته می‌شود. هرچند که به‌تدریج جای خود را به کارت‌های اعتباری، پرداخت‌های الکترونیکی و اسکناس‌های پلیمری می‌دهد. در این مقاله، سازمان‌های چاپ اسکناس در کشورهای مختلف را بررسی کرده‌ایم. در انتها نیز فرایند کلی چاپ پول شرح داده شده است.
چه کسی پول چاپ می‌کند
همان‌طور که می‌توانید تصور کنید امکانات چاپ اسکناس در اختیار عموم قرار ندارد. این کار همیشه یا در یک چاپخانه دولتی یا در چاپخانه‌ای که تحت نظارت دولت است، انجام می‌شود.
- اسکناس‌های یورو توسط تعدادی از بانک‌های ملی و همچنین توسط موسسات چاپ و نشر تائید شده مانند Royal Joh. Enscchede (هارلم، هلند)، F.C. Oberthur (شانتپی، فرانسه)، De La Rue (گیتزهِد، انگلستان) و Giesecke & Devrient (مونیخ و لایپزیگ، آلمان) چاپ می‌شوند.
- در ایالات‌متحده آمریکا، تمام پول‌های کاغذی (دلار) توسط دفتر حکاکی و چاپ در دو مرکز تولید در واشنگتن دی سی و فورت ورث تگزاس چاپ می‌شود. این دفتر بخشی از وزارت خزانه‌داری دولت فدرال آمریکا است.
- اسکناس‌های بریتانیایی (پوند) توسط De La Rue، یک شرکت انگلیسی با چندین مرکز تولید در بریتانیا که در کار چاپ ارز، پاسپورت، تمبر مالیات، چک و سایر اسناد امن نیز هست چاپ می‌شوند.
- پول‌های رایج هند توسط SPMCIL یا شرکت چاپ و ضرب امنیتی هند با مسئولیت محدود چاپ می‌شود.
- اسکناس‌های چینی در شرکت چاپ و ضرب اسکناس (BPMC)، بزرگ‌ترین موسسه چاپ اسکناس در جهان با 18000 کارمند در 10 سایت مختلف تولید، چاپ می‌شود. BPMC مسئولیت چاپ اسکناس های بنگلادش، برزیل، هند، مالزی، نپال، لهستان، سریلانکا و تایلند را نیز برعهده داشته و یا دارد.
- در ایران، چاپ پول در ضرابخانه انجام می‌شود که یکی از سازمان امنیتی زیرمجموعه خزانه‌داری مرکزی به‌شمار می‌رود. اگر سری به پاسداران تهران و سه‌راه ضرابخانه بزنید، این مرکز را می‌بینید.
مراحل چاپ اسکناس
در اینجا پروسه چاپ اسکناس و فیلترهایی که این کاغذ ارزشمند رد می‌کند، بیان می‌شود.
طراحی اسکناس
طراحی اسکناس معمولاً با جمع‌آوری و بررسی اطلاعات تاریخی، تصاویر، الگوهای فرهنگی و سایر عناصر مرتبط با موضوع اصلی که روی اسکناس به تصویر کشیده می‌شود، شروع می‌شود. در روزهای اولیه، به دلیل محدودیت در دسترس بودن تجهیزات و ابزار، هر طرح جدید اسکناس باید به صورت دستی و با رنگی دقیق ترسیم می‌شد. تا به امروز، طراحان اسکناس هنوز هم باید مهارت هنری و تخصص کامپیوتری داشته باشند تا بهترین طرح را برای اسکناس خلق کنند. در طراحی اسکناس عواملی که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:
- برازندگی
- راحتی
- هویت فرهنگی
- محدودیت‌های فنی
- قابلیت‌های امنیتی برای جلوگیری از جعل اسکناس
ساخت کلیشه
پس از به دست آوردن طرح، حکاکی دستی صفحات فلزی و ترسیم طرح صفحه اصلی توسط متخصصان بسیار ماهر و باتجربه انجام می‌شود. درنتیجه درجه بالایی از دقت، تنوع توناژ و الزامات پرسپکتیو برای اسکناس به دست می‌آید. الگوهای پس‌زمینه که قبلاً توسط ماشین حک می‌شدند، اکنون توسط برنامه‌های کامپیوتری تولید می‌شوند.
فرآیند چاپ اسکناس
فرآیند چاپ پول نیز خود شامل مراحل مختلفی است که در اینجا با جزییات آن آشنا خواهید شد.
چاپ افست
طرح پس زمینه ابتدا با افست خشک بر روی یک دستگاه چاپ ویژه طراحی شده است. در نتیجه می‌تواند الگوهای رنگی با دقت بالا را در هر دو طرف ورق‌ها به طور همزمان چاپ کند. این امکان تولید طرح‌های ثبت‌شده کامل از جلو و پشت یا مشاهده طرح‌ها در مقابل نور را فراهم می‌کند. این روش، یکی از تکنیک‌های کارآمد برای جلوگیری از جعل است.
چاپ اینتالیو
این فرآیند برای اضافه کردن پرتره شخصیت‌های مذهبی، فرهنگی و سیاسی معروف هر کشور و سایر چاپ‌های برجسته در جلوی اسکناس استفاده می‌شود. تصویری که باید چاپ شود در صفحات حک شده است. کتیبه‌ها با جوهر پر شده و جوهر اضافی از صفحات پاک می‌شود. فشار سنگینی برای انتقال جوهر از صفحات به پیجر اعمال می‌شود و سطح را کمی برجسته می‌کند. نتیجه کار، تصویری است که با لمس برجستگی آن حس می‌شود. این تکنیک هم برای جلوگیری از جعل اسکناس و هم تشخیص اسکناس‌های تقلبی بسیار مؤثر است.
چاپ لترپرس (letter press printing)
هر برگه چاپ شده به دقت بررسی می‌شود. برگه‌های مرغوب برای چاپ شماره سریال و امضای چاپ شده با روش لترپرس ارسال می‌شوند. برگه‌های ناقص یا نامرغوب را نیز از پروسه چاپ اسکناس خارج و معدوم می‌کنند. دستگاه چاپ دارای یک سیستم کنترل شماره‌گذاری الکترونیکی است که چاپ شماره سریال بر روی همه برگه‌ها را کنترل می‌کند. این نوع کنترل یک ویژگی دیگر هم دارد. مانع از چاپ تکراری شماره سریال‌ها روی اسکناس‌ها می‌شود. به بیان ساده‌تر، هر شماره سریال فقط و فقط مختص یک اسکناس است.
معمولاً امضاهایی که روی اسکناس‌ها چاپ می‌شوند، امضای وزیر دارایی و رئیس بانک مرکزی در زمان چاپ آن سری از اسکناس‌ها هستند. ویژگی‌های امنیتی تنها به موارد ذکر شده محدود نمی‌شود. هر کشور برای اسکناس‌های خود، ویژگی‌های امنیتی یا نشانه‌های ضدجعل ویژه‌ای طراحی می‌کند که طی مراحل چاپ، به آنها اضافه می‌شود.
بازرسی ورق چاپ اسکناس
برگه‌های چاپ شده از یک فرآیند بازرسی و تایید کیفیت عبور می‌کنند. این مرحله، یکی از مهم‌ترین مراحل در کل فرآیند تولید اسکناس است. فرآیند بازرسی فرآیندی است که برگه‌های بانکی با کیفیت خوب، نیمه آسیب دیده و اشتباه چاپ‌شده را از یکدیگر سوا می‌کند. شمارش و تایید تعداد برگه‌های اسکناس چاپ‌شده هم در همین مرحله انجام می‌شود.
فرآیند بازرسی و تأیید برگه‌های بانکی به سه دسته تقسیم می‌شود:
برگه‌های با کیفیت خوب که در هر اسکناس چاپ شده روی برگه، استاندارد‌های کیفی مربوطه رعایت شده باشند.
برگه‌های نیمه آسیب دیده آنهایی هستند که اکثر قسمت‌های آنها استاندارد کیفی لازم را دارد.
برگه‌های خراب آنهایی هستند که از استاندارد کیفی عبور نمی‌کنند. این برگه‌ها تحت نظارت کامل معدوم می‌شوند و به همان تعداد برگه‌های جدید چاپ می‌شوند. تا زمانی که تعداد اسکناس‌ها در سری کامل تولید نشده باشد، مرحله بعدی روی آنها انجام نمی‌شود.
مرتب‌سازی و بسته‌بندی اسکناس‌ها
پس از شماره گذاری سریال، برگه‌های باکیفیت که از کنترل کیفی عبور کرده‌اند، به واحد برش و بسته‌بندی ارسال می‌شوند. برگه‌های نیمه آسیب‌دیده نیز برش داده می‌شوند و اسکناس‌هاس سالم آنها جدا می‌گردد. اسکناس‌های معیوب معدوم و جایگزین می‌شوند. در نهایت اسکناس‌ها به‌صورت بسته‌های صد تایی درمی‌آیند و بسته‌بندی می‌شوند.
کار کارخانه یا مرکز چاپ اسکناس در این جا به پایان می‌رسد. مرحله بعد انتقال پول‌ها به خزانه‌داری مرکزی است که تحت تدابیر ویژه امنیتی انجام می‌شود.
جمع‌بندی
چاپ اسکناس یکی از مسئولیت‌های مهم خزانه‌داری در همه کشورها است. معمولاً این کار در کارخانه‌های چاپ اسکناس متعلق به خود دولت انجام می‌شود. اما مؤسسات چاپی هم هستند که در برخی کشورها این کار را انجام می‌دهند. در این مقاله برخی از این سازمانها و موسسات چاپ پول در کشورهای مختلف دنیا را معرفی کردیم. سپس گفتیم که چاپ اسکناس، چه رویه‌ای را طی می‌کند. کل فرایند چاپ پول، تحت تدابیر کامل امنیتی و محافظتی انجام می‌شود و از چندین مرحله بازرسی کیفی عبور می‌کند.
منابع
